یک واکنش آلرژیک بسیار شدید و ناگهانی که وجود دارد که قادر است کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد و به سرعت پیشرفت کند.نام این شوک،شوک آنافیلاکسی است که باید جدی گرفته شود و در صورت عدم درمان فوری، می تواند کشنده باشد. اینکه این شوک چگونه رخ میدهد، دلیل بروز آن چیست و راه های پیشگیری و درمان آن کدام است را در ادامه مطلب بیان خواهیم کرد.
عوامل اصلی ایجاد آنافیلاکسی
همانطور که در مقدمه مقاله بیان کردیم آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید و ناگهانی است و این واکنش میتواند ناشی از تماس با طیف وسیعی از مواد باشد. مهمترین عوامل ایجاد آنافیلاکسی عبارتند از:
● غذاها
آجیل‌ها (بادام زمینی، گردو، فندق و ...)، تخم‌مرغ، شیر، ماهی، صدف و میوه هایی مثل موز و کیوی از شایع‌ترین غذاهای آلرژی‌زا هستند.
● نیش حشرات
نیش زنبور عسل، زنبور سرخ و دیگر زنبورها و همچنین نیش حشرات گزنده از عوامل ایجاد آنافیلاکسی هستند.
● داروها
آنتی‌بیوتیک‌ها خصوصا پنی‌سیلین، داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی ، داروهای بی‌حسی موضعی و کنتراست‌های رادیولوژی از فاکتورهای ایجاد شوک آنافیلاکسی می باشند.
● لاتکس
ماده‌ای که در دستکش‌های پزشکی، بادکنک‌ها یافت می‌شود میتواند منجر به بروز این شوک در افراد مختلف شوند.
● سایر عوامل
در برخی افراد، انجام ورزش شدید و همچنین ورزش ترکیب با مصرف برخی غذاها یا داروها، و برخی مواد افزودنی غذایی. منتهی به این شوک می‌شود.
علائم شوک آنافیلاکسی
علائم آنافیلاکسی طی چند دقیقه تا چند ساعت پس از تماس با مواد آلرژی زا یا همان آلرژن ها ظاهر می‌شوند و می‌توانند شامل تغییرات پوستی کهیر، خارش، قرمزی و تورم پوست گردند و یا اینکه باعث مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه و احساس خفگی شوند.مشکلات قلبی عروقی نیز مستثنی نیستند و افت فشار خون، ضربان قلب سریع، سرگیجه و غش جز علائم شوک محسوب می شوند.برخی افراد نیز دچار مشکلات گوارشی همچون تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم می شوند. از دیگر نشانه های بارز شوک آنافیلاکسی میتوان به تورم لب‌ها، زبان، گلو یا پلک‌ها نیز اشاره کرد.
درمان آنافیلاکسی
باید توجه داشت که آنافیلاکسی یک شرایط اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد. اولین و مهمترین درمان برای آنافیلاکسی، تزریق اپی‌نفرین است. اپی‌نفرین یک داروی نجات‌بخش است که به سرعت علائم آنافیلاکسی را کاهش میدهد.از دیگر روش ها میتوان به اکسیژن درمانی برای کمک به تنفس بیمار اشاره کرد.گاهی پزشک داروهای دیگری مانند آنتی‌هیستامین‌ها و کورتیکواستروئیدها را برای کاهش التهاب و سایر علائم تجویز میکند.نظارت بر علائم حیاتی بیمار و باز نگه داشتن راه های تنفسی نیز از ضروریات است.
کنترل آنافیلاکسی
در صورتی که شوک آنافیلاکسی رخ دهد میتواند تهدیدکننده و شدید بوده و نیاز به اقدام فوری داشته باشد. در صورت بروز این وضعیت، هر ثانیه برای فرد حیاتی است. بنابراین برای آگاهی بیشتر در خصوص اقدامات اولیه در هنگام بروز آنافیلاکسی، مواردی را در ادامه بیان خواهیم کرد:
1. تماس با اورژانس
اولین و مهمترین کار،حفظ خونسردی و تماس با اورژانس است.در صورتی که یکی از اطرافیان دچار شوک آنافیلاکسی شده به امدادگران اورژانس اطلاع دهید.
2. تزریق اپی نفرین
اگر فرد بیمار اپی‌نفرین دارد، بلافاصله طبق دستورالعمل، آن را برایش تزریق کنید و یا با ما تماس بگیرید تا برای تزریقات در منزل نیرو بفرستیم . اپی‌نفرین دارویی است که علائم آنافیلاکسی را به سرعت کاهش می دهد و به بهبود فرد تا حد زیادی کمک میکند.
3. باز نگه داشتن راه تنفس فرد
اگر فرد بر اثر شوک آنافیلاکسی دچار مشکل تنفسی شده، سعی کنید راه تنفس او را باز نگه دارید.
4. قرار دادن فرد در وضعیت راحت
فرد را در وضعیت راحت قرار دهید و پاهای او را بالا بیاورید.
5. نظارت بر علائم حیاتی
به طور مداوم ضربان قلب، تنفس و سطح هوشیاری فرد شوک زده را کنترل نمایید.
اقدامات بیمارستانی
پس از رسیدن آمبولانس و ماموران اورژانس، فرد به بیمارستان منتقل خواهد شد. در بیمارستان، پزشک در صورت لزوم، دوزهای بیشتری از اپی‌نفرین را برای بیمار تزریق خواهند کرد و اکسیژن درمانی برای کمک به تنفس بیمار انجام خواهد شد.معمولا پزشک،آنتی‌هیستامین، کورتیکواستروئید و سایر داروها را برای کاهش التهاب و علائم تجویز میکند.همچنین مراقبت‌های حمایتی که شامل نظارت بر علائم حیاتی بیمار و حفظ راه تنفسی است، انجام خواهد شد.
پیشگیری از آنافیلاکسی
مهمترین قدم برای پیشگیری از آنافیلاکسی، شناسایی آلرژن‌هایی است که باعث این واکنش شده است. پس از شناسایی آلرژن‌ها، باید از تماس با آنها خودداری کرد.افرادی که سابقه آنافیلاکسی دارند باید همیشه یک خودکار اپی‌نفرین همراه داشته باشند. اطرافیان فرد مبتلا به آنافیلاکسی باید حتما آموزش ببینند تا در صورت بروز این وضعیت،ضمن حفظ خونسردی بتوانند به درستی اقدامات لازم را برای فرد شوک زده انجام دهند.
چه کسانی در معرض خطر آنافیلاکسی هستند؟
هر کسی احتمال دارد به شوک آنافیلاکسی مبتلا شود، اما برخی افراد بیشتر در معرض خطر هستند. این افراد معمولاً سابقه آلرژی و یا اینکه عوامل خطر خاصی دارند. افرادی که به مواد غذایی، داروها، نیش حشرات یا سایر آلرژن‌ها حساسیت دارند، بیشتر در معرض خطر آنافیلاکسی هستند.همچنین افرادی که قبلاً یک بار دچار آنافیلاکسی شده‌اند، احتمال بیشتری وجود دارد که این شوک مجددا در آنها بروز کند.افراد مبتلا به آسم نیز بیشتر مستعد ابتلا به آنافیلاکسی می باشند.بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مانند افرادی که تحت شیمی درمانی هستند یا مبتلا به HIV هستند، بیشتر در معرض خطر هستند.برخی داروها مانند بتا بلاکرها می‌توانند واکنش آلرژیک را تشدید کنند. همچنین زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی مستعدتر به آنافیلاکسی هستند.
سن و ژنتیک نیز دو عامل دیگر برای ابتلا به شوک آنافیلاکسی هستند..کودکان و نوجوانان گروه های پرخطر آنافیلاکسی ناشی از غذا هستند، در حالی که بزرگسالان بیشتر در معرض خطر آنافیلاکسی ناشی از داروها هستند.داشتن سابقه خانوادگی آلرژی یا آنافیلاکسی نیز میتواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
عوارض شوک آنافیلاکسی
شوک آنافیلاکسی میتواند عوارض جدی و حتی مرگباری را به دنبال داشته باشد. چنانچه شوک به سرعت تشخیص داده نشود و درمان مناسب انجام نگیرد، میتواند منجر به آسیب‌های دائمی و حتی مرگ فرد شود.عوارض آنافیلاکسی میتواند شامل موارد زیر باشد:
● مشکلات تنفسی
از عوارض اصلی این شوک، تنگ شدن راه‌های تنفسی، خس خس سینه، مشکل در تنفس و در موارد شدید، خفگی می باشد.
● مشکلات قلبی عروقی
از مشکلات مربوط به قلب که بر اثر شوک آنافیلاکسی بروز میکند می توان به افت فشار خون، ضربان قلب نامنظم، شوک و نارسایی قلبی اشاره کرد.
● مشکلات عصبی
سرگیجه، سردرد، از دست دادن هوشیاری و تشنج از جمله مشکلات عصبی هستند که در نتیجه شوک آنافیلاکسی بروز می کنند.
● مشکلات گوارشی
تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم از جمله مشکلات گوارشی شایع هستند که در پی شوک آنافیلاکسی در فرد نمایان‌می شوند.
● مشکلات پوستی
کهیر، تورم لب‌ها، زبان، گلو یا صورت در افرادی که دچار این شوک شده اند به وضوح دیده می شود.
● آسیب اندام‌ها
اگر آنافیلاکسی درمان نشود، میتواند به اندام‌های داخلی مانند کلیه‌ها، کبد و مغز آسیب برساند.
اگر آنافیلاکسی به سرعت درمان نشود، ممکن است عوارض درازمدتی مانند آسیب دائمی به اندام‌ها شود به خصوص اگر آنافیلاکسی منجر به کاهش اکسیژن رسانی به اندام‌ها شده باشد. تجربه یک حمله آنافیلاکسی میتواند باعث ایجاد ترس و اضطراب طولانی مدت شود.در برخی موارد نیز آنافیلاکسی میتواند باعث ایجاد آلرژی‌های جدید شود.با این وجود تشخیص و درمان سریع میتواند از بروز عوارض جدی تا حد زیادی جلوگیری کرده و روند درمان با کمترین مشکل طی شود.
رابطه شوک آنافیلاکسی با مصرف آمپول پیروکسیکام
یکی از داروهای پرکاربرد پیروکسیکام است.پیروکسیکام یک داروی ضدالتهابی غیر استروئیدی است که برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شود. اما مانند هر داروی دیگری، در برخی افراد واکنش‌های آلرژیک ایجاد می کند.
شوک آنافیلاکسی واکنشی ناگهانی و شدید است که میتواند به دنبال تماس با هر ماده‌ای، از جمله داروها، رخ دهد. هنگامی که فردی به پیروکسیکام حساسیت داشته باشد، مصرف این دارو ممکن است باعث بروز واکنش آلرژیک شدید و در نهایت شوک آنافیلاکسی شود.
علائم شوک آنافیلاکسی پس از مصرف پیروکسیکام
علائم شوک آنافیلاکسی بعد از مصرف پیروکسیکام معمولاً به سرعت ظاهر می‌شوند.این علائم شامل موارد زیر می باشند:
● تغییرات پوستی
کهیر، خارش، قرمزی و تورم پوست
● مشکلات تنفسی
تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه و احساس خفگی
● مشکلات قلبی عروقی
افت فشار خون، ضربان قلب سریع، سرگیجه و غش
● مشکلات گوارشی
تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم
● تورم
تورم لب‌ها، زبان، گلو یا پلک‌ها
چرا برخی افراد به پیروکسیکام حساسیت دارند؟
علت دقیق حساسیت به پیروکسیکام در همه افراد یکسان نیست. اما برخی عوامل ممکن است خطر این واکنش را افزایش دهند، به طور مثال افرادی که به برخی داروها، غذاها یا مواد حساسیت دارند، بیشتر در معرض خطر آلرژی به پیروکسیکام هستند.همچنین برخی اختلالات سیستم ایمنی خطر واکنش‌های آلرژیک را افزایش می دهد. مصرف همزمان پیروکسیکام با برخی داروهای دیگر نیز باعث بروز واکنش های آلرژیک و شوک آنلافیلاکسی می‌شوند. بنابراین اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان به پیروکسیکام حساسیت دارید، باید این موضوع را به پزشک اطلاع دهید تا داروهای جایگزین تجویز کند. نکته قابل توجه دیگر این است که افرادی با سابقه آنافیلاکسی باید همیشه یک خودکار اپی‌نفرین همراه خود داشته باشند. در صورت بروز علائم آنافیلاکسی، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.