با توجه به اینکه مغز مسئول و فرمانده کل بدن است، اختلال در عملکرد آن عوارضی جدی برای بیمار به همراه می‌آورد. بیماری‌هایی مثل هیدروسفالی می‌توانند به طرق مختلف این اختلال در عملکرد را ایجاد کنند. در واقع این بیماری به‌طور مستقیم به وضعیت مایع مغزی نخاعی ارتباط دارد. این مایع باید در مغز به میزان طبیعی و مشخصی وجود داشته باشد و اگر این میزان تغییر کند، مشکلاتی را به بار می‌آورد. در ادامه این مقاله قصد داریم به‌صورت مفصل به نحوه افزایش طول عمر بیماران هیدروسفالی، ماهیت بیماری، عوارض، علائم و سایر جزئیات مربوط به آن اشاره کنیم.
دلیل ابتلا به هیدروسفالی چیست؟
هیدروسفالی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود و ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. در موارد مادرزادی ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در طول رشد جنین باعث این بیماری خواهد شد. شایع‌ترین علل بروز هیدروسفالی مادرزادی شامل موارد زیر است.
- اسپینا بیفیدا و سایر نقایص مغز و نخاع (لوله عصبی)
- باریک‌شدن مسیر کوچک بین بطن سوم و چهارم مغز (تنگی قنات)
- عوارض زایمان زودرس مثل خون‌ریزی داخل بطن
- عفونت‌های دوران بارداری مثل سرخچه
هیدروسفالی اکتسابی در هر زمان پس از تولد اتفاق می‌افتد و می‌تواند فرد را در هر سنی تحت‌تاثیر قرار دهد. شایع‌ترین دلایل هیدروسفالی خوش خیم با بدخیم اکتسابی شامل موارد زیر می‌شود.
- ضربه به سر
- سکته
- تومور مغز یا نخاع
- مننژیت یا سایر عفونت‌های مغز
- خون‌ریزی یا عوارض جراحی
برای بررسی جریان طبیعی خون در مغز می‌توانید از خدمات سونوگرافی در منزل تهران استفاده کنید.
علائم هیدروسفالی چیست؟
یکی از مواردی که در‌خصوص این بیماری باید بررسی شود، علائم آن است. علائم بیماری هیدروسفالی در هر سنی می‌تواند متفاوت باشد. علاوه‌بر آن، میزان پیشرفت بیماری و سطح تحمل فرد نیز بر این علائم اثرگذار خواهد بود. در ادامه علائم نوزاد مبتلا به این بیماری را بررسی می‌کنیم.
- بزرگی سر به حد غیر‌معمول
- نقطه نرم‌برآمده (فونتانل) بالای سر
- نگاه‌کردن به پایین چشم‌های کودک
- استفراغ‌کردن
- خواب‌آلودگی
همانطور که گفتیم امکان ابتلا به این بیماری در کودکان با سن بالاتر نیز وجود دارد که علائم آن شامل موارد زیر می‌شود.
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات بینایی
- تاخیر در رشد
علاوه‌بر سنین کودکی، علائم هیدروسفالی در بزرگسالی نیز متفاوت است و شامل موارد زیر می‌شود.
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات بینایی
- احساس خستگی
- مشکلات تعادل و هماهنگی
- از‌دست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت
در نهایت باید علائم بیماری را در افراد مسن بررسی کنیم که شامل موارد زیر می‌شود.
- مشکلات راه‌رفتن
- زوال عقل خفیف
- فراموشی
- از‌دست‌دادن کنترل ادرار
برای بررسی بسیاری از بیماری‌ها یا سکته مغزی از خدمات نوار مغز در منزل استفاده می‌شود.
هیدروسفالی چیست؟
در ابتدا بهتر است به بررسی کلمه این بیماری یعنی Hydrocephalus بپردازیم. این کلمه از دو کلمه یونانی Hydro به‌معنای آب و Cephalus به‌معنای سر تشکیل شده است. فرد مبتلا به هیدروسفالی در مغزش به‌صورت غیر‌طبیعی مایع مغزی نخاعی (CSF) جمع می‌شود. این مایع شفاف و بی‌رنگ، مغز و نخاع را احاطه می‌کند. به‌طور کلی، بدن هر روز این مایع را تولید می‌کند و دوباره به همان مقدار آن را جذب می‌کند. تجمع و تولید بیش از حد مایع نخاعی باعث فشار بیش از حد و اختلال در عملکرد مغز شود. در آمریکا از هر 1000 نوزاد، 1 تا 2 از آن‌ها با بیماری هیدروسفالی متولد می‌شوند. اما احتمال ابتلا به آن در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان در تمام سنین نیز وجود دارد. برای تشخیص انواع بیماری‌های روان و درمان آن‌ها می‌توانید از ویزیت دکتر روانپزشک در منزل استفاده کنید.
انواع هیدروسفالی چیست؟
حالا که می‌دانید هیدروسفالی چیست و چه کسانی به آن مبتلا می‌شوند، خوب است به انواع مختلف آن بپردازیم. چهار نوع اصلی برای این بیماری وجود دارد که شامل هیدروسفالی ارتباطی، غیر‌ارتباطی، با فشار طبیعی و اکس‌واکو است. در ادامه به بررسی و معرفی هر یک از انواع آن می‌پردازیم.
1. هیدروسفالی ارتباطی
این نوع بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که جریان مایع نخاعی پس از خروج از بطن، مسدود شود. در واقع هیدروسفالی ارتباطی، در نتیجه ضخیم‌شدن غشاء در پایه مغز (عنکبوتیه) ایجاد می‌شود. به این نوع هیدروسفالی، ارتباطی می‌گویند؛ زیرا هنوز مایع نخاعی بین بطن‌های باز شما باقی می‌مانند.
2. هیدروسفالی غیر‌ارتباطی
هیدروسفالی غیر‌ارتباطی یا انسدادی وقتی اتفاق می‌افتد که جریان مایع نخاعی در امتداد یک یا چند مسیر باریک متصل‌کننده بطن‌ها به هم، مسدود شود. اختلال حرکتی دست در کودکان از علائمی است که با دیدن آن باید فورا با پزشک مشورت کنید.
3. هیدروسفالی فشار طبیعی (NPH)
هیدروسفالی فشار طبیعی وقتی اتفاق می‌افتد که تجمع مایع نخاعی باعث بزرگ‌شدن بطن‌ها شود ولی بدون فشار یا با فشار کم باشد. تفاوت بین NPH با انواع دیگر این بیماری در آن است که حتی اگر مایع نخاعی بیش از حد طبیعی باشد، فشار داخل بطن ثابت می‌ماند. در واقع تجمع مایع نخاعی در بطن‌ها به‌صورت آهسته اتفاق می‌افتد و علائم بیماری به‌مرور بروز می‌کنند. ابن نوع بیماری معمولا در افراد مسن اتفاق می‌افتد.
4. هیدروسفالی اکس‌واکو (EX-VACUO)
این نوع هیدروسفالی در نتیجه آسیب مغزی ناشی از ضربه به سر یا سکته اتفاق می‌افتد. در این بیماری، بافت مغز اطراف بطن کوچک می‌شود. در واقع مایع نخاعی در بطن‌ها ایجاد می‌شود تا فضای اضافی را پر کند. بطن‌ها بزرگ می‌شوند ولی فشار در سر معمولا طبیعی خواهد بود. برای بررسی نوع و شدت این بیماری باید با متخصص مغز و اعصاب ویزیت در منزل یا درمانگاه مشورت کنید.
نحوه تشخیص هیدروسفالی
پس از آشنایی کامل با بیماری هیدروسفالی باید بدانید که با ارزیابی عصبی شناخته می‌شود. در این راستا باید از تکنیک‌هایی مثل سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده شود. آزمایشات دیگری هم وجود دارد که برای تشخیص این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند و شامل موارد زیر هستند.
- تپ ستون فقرات (پونکسیون کمری)
- مانیتورینگ فشار داخل جمجه‌ای (ICP)
- معاینه فوندوسکوپی
عوارض هیدروسفالی چیست؟
هر‌یک از بیماری‌ها عوارضی دارند که بر اعضا و عملکردهای خاصی از بدن اثر منفی می‌گذارند. کودکان مبتلا به هیدروسفالی ممکن است دچار مشکل در یادگیری شوند. در ضمن، گاهی اوقات این بیماری می‌تواند بر عصب بینایی در چشم فشار وارد کند که مشکلات و عوارض زیر را به همراه می‌آورد.
- استرابیسم (جایی که چشم ها صاف نیستند)
- فلج نگاه (فرد نمی تواند چشمان خود را با هم به سمت بالا حرکت دهد)
- نیستاگموس (یک حرکت غیر‌طبیعی سریع در چشم)
- خستگی
- تاری دید
- از‌دست‌دادن هوشیاری
- سر متورم
- استفراغ
- اضطراب بیش از حد
درمان هیدروسفالی در بزرگسالان یا کودکان
در حال حاضر تنها راهی که برای درمان این بیماری وجود دارد، جراحی مغز است که در دو نوع مورد استفاده قرار می‌گیرد. این جراحی‌ها می‌توانند بر طول عمر بیماران هیدروسفالی اثر مثبت بگذارند.
شانت (Shunt)
رایج‌ترین روش درمان بیماری هیدروسفالی، قرار‌دادن یک وسیله پزشکی به‌نام شانت در بدن بیمار است. شانت لوله‌ای انعطاف‌پذیر است باید در مغز قرار بگیرد. این لوله مایع نخاعی اضافی را تخلیه می‌کند و به حد تعادل می‌رساند.
بطن سوم آندوسکوپی (ETV)
در نوع دیگر جراحی با نام ETV سوراخ کوچکی در کف بطن سوم مغز ایجاد می‌شود. در واقع این مسیر برای مایع نخاعی ایجاد شده تا در داخل و اطراف مغز به‌طور طبیعی جریان پیدا کند. معمولا از این روش برای بیماران بالای ۲ سال استفاده می‌شود.
ادامه زندگی با بیماری هیدروسفالی
جراحی و نظارت منظم می‌تواند تا حد زیادی موجب افزایش طول عمر بیماران هیدروسفالی شود؛ پس جای نگرانی در این باره نیست. نکته مهم این است که عوارض و شرایط جراحی در هر فردی می‌تواند متفاوت باشد. شاید خبر ابتلا به هیدروسفالی شما یا یکی از نزدیکانتان ترسناک و ناامید‌کننده باشد ولی به یاد داشته باشید که در این راه تنها نیستید. همراه طب مجموعه‌ای از بهترین متخصصان را گرد هم آورده تا در راه تشخیص و درمان انواع بیماری های ژنتیکی در کودکان یا بزرگسالان شما را یاری دهد.