مغز انسان را مانند مدیر یک اداره فرض کنید و کارمندان را نورون ها. زمانی که در اداره هر کارمند وظیفه خود را به خوبی انجام دهد. کارهای آن اداره منظم پیش می‌روند. ولی اگر در وظایف کارمندان خللی وارد شود.اداره دچار هرج و مرج و ناهنجاری میشود. در اختلالی به نام تشنج هم دقیقا فعالیت نورون های مغز مختل میگردد و باعث حرکات غیرارادی، از دست دادن هوشیاری یا تغییرات حسی و شناختی فرد میشود.
سریعا هر یک از اعضای خانواده دچار تشنج شدند سریعا باید یک پزشک داخلی آن را ویزیت کند : ویزیت متخصص داخلی در منزل
انواع تشنج را بشناسیم
تشنج‌ها به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز رخ می‌دهند و انواع مختلفی دارند. این تنوع به محل شروع فعالیت غیرطبیعی در مغز، گسترش آن و نوع علائمی که ایجاد می‌کند، بستگی دارد.
تقسیم‌بندی کلی تشنج‌ها
تشنج‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
● تشنج‌های جزئی : این نوع تشنج‌ها از یک ناحیه خاص مغز شروع می‌شوند و احتمال دارد. به سایر قسمت‌ها گسترش یابند.
● تشنج‌های عمومی : فعالیت غیرطبیعی در این نوع تشنج به طور همزمان در هر دو نیمکره مغز به وقوع می پیوندد.
تشنج‌های جزئی
تشنج های جزئی، تشنج های ساده و پیچیده هستند که در ادامه به معرفی آنها می پردازیم.
● تشنج‌های ساده: در این نوع تشنج، هوشیاری فرد حفظ میشود ولی علائمی مانند مورمور شدن، تغییر در حس بویایی یا چشایی، حرکات غیرارادی در یک اندام و یا تغییرات حسی و روانی در او رخ می دهد.
● تشنج‌های پیچیده : در این نوع تشنج، هوشیاری فرد دچار اختلال میشود و فرد به اطراف خیره می شود و حرکات تکراری انجام می دهد.
تشنج‌های عمومی
● تشنج تونیک-کلونیک : شایع‌ترین نوع تشنج عمومی است و با سفتی عضلانی که به نام تونیک شناخته میشود و سپس لرزش‌های شدید که کلونیک نام دارد، همراه است. در این نوع تشنج، فرد هوشیاری خود را از دست میدهد.
● تشنج غیاب : در این نوع تشنج با وقفه‌های کوتاهی در هوشیاری بوجود می آید و فرد به اطراف خیره میشود.
● تشنج میوکلونیک : در این نوع تشنج، عضلات دچار حرکات ناگهانی و سریع می شوند.
● تشنج آتونیک : فرد در این حالت به طور ناگهانی تن عضلات خود را از دست میدهد و ممکن است بیفتد.
عوامل موثر بر نوع تشنج
هر کدام از بخشهای مغز کنترل عملکرد خاصی از بدن را به عهده دارد. به طور مثال محل شروع تشنج بر نوع علائم ایجاد شده تأثیر می گذارد.همچنین سرعت گسترش فعالیت غیرطبیعی بر وقوع تشنج عمومی موثر است. برخی بیماری‌ها و شرایط پزشکی نیر نوع تشنج را تحت تأثیر قرار می دهند.
اگر شخص تشنج شده نوار مغز لازم بود کلیک کنید : نوار مغز در منزل
علت بروز تشنج
علتهای ایجاد تشنج بسیار متنوع هستند.به طور مثال صرع یک اختلال عصبی مزمن است که باعث بروز تشنج‌های مکرر میشود.همچنین ضربه شدید به سر میتواند باعث آسیب به مغز و بروز تشنج شود. برخی از عفونت‌های مغزی مانند مننژیت و انسفالیت نیز از عوامل ایجاد تشنج هستند. وجود تومورهای مغزی نیز یکی از عواملی است که با فشار بر روی بافت مغز باعث بروز تشنج می شود. اختلالاتی مانند کاهش قند خون، اختلالات الکترولیتی و مسمومیت نیز جز اختلالات متابولیکی هستند که منجر به تشنج می گردند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار تشنج شدید، ضروری است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمایید. همچنین اگر تشنج‌های مکرر، طولانی یا همراه با سایر علائم مانند سردرد شدید، ضعف عضلانی یا اختلال در گفتار دارید، باید به پزشک اطلاع دهید.
تشخیص و درمان تشنج
برای تشخیص علت تشنج، پزشک ابتدا، معاینه فیزیکی انجام میدهد و برخی اوقات آزمایش‌های دیگری مانند الکتروانسفالوگرافی، MRI و سی تی اسکن را تجویز می کند.بعد از تشخیص نوع تشنج، پزشک درمان را با توجه به علت ایجاد آن شروع می کند. در برخی موارد، برای کنترل تشنج،داروهای ضد تشنج تجویز شده و در موارد شدیدتر، جراحی یا سایر روش‌های درمانی مورد نیاز در نظر گرفته می شود.
علت تشنج در جوانان
گاه در بین جوانان شاهد تشنج خواهیم بود.تشنج در جوانان دلایل مختلفی دارد. از شایع‌ترین علت های آن میتوان به صرع ایدیوپاتیک که بدون علت شناخته شده‌ای رخ میدهد،اشاره نمود. ضربه به سر ناشی از تصادفات یا آسیب‌های ورزشی، عفونت‌های مغزی مانند مننژیت یا انسفالیت، تومورهای مغزی، اختلالات متابولیکی مانند کاهش قند خون، مصرف مواد مخدر، کمبود خواب و عوامل ژنتیکی نیز باعث بروز تشنج در جوانان میشود. برای تشخیص دقیق علت تشنج، مراجعه یا ویزیت متخصص مغز و اعصاب در منزل ضروری است.
عوارض تشنج در بارداری
تشنج در دوران بارداری تجربه تلخی برای مادر میتواند باشد و عواقب جدی برای او و جنین به همراه دارد. از جمله این عوارض میتوان به کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین، افزایش خطر زایمان زودرس، جداشدن جفت، افزایش فشار خون، آسیب‌های جسمی برای مادر و تولد نوزاد کم وزن اشاره کرد. همچنین تشنج میتواند رشد مغز و سیستم عصبی جنین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به اختلالات یادگیری و رفتاری در آینده شود. البته شدت این عوارض به عوامل مختلفی مانند علت زمینه‌ای تشنج، شدت و مدت زمان آن، و تعداد دفعات تکرار بستگی دارد. برای کاهش این خطرات، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای، مراقبت‌های ویژه دوران بارداری و درمان سریع تشنج و ویزیت در منزل بسیار ضروری و مهم است.
عوارض بعد از تشنج
فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز یا تشنج میتواند عوارض مختلفی را به دنبال داشته باشد. این عوارض به فاکتورهای مختلفی مانند نوع تشنج، شدت،مدت زمان و همچنین شرایط فردی بیمار بستگی دارد.
بعد از تشنج معمولا فرد احساس خستگی و ضعف شدیدی می‌کند که ممکن است چند ساعت یا حتی چند روز طول بکشد.در برخی شرایط،فرد پس از تشنج، به خصوص تشنج‌های تونیک-کلونیک، دچار سردرد شدید میشود و ممکن است گیج و سردرگم باشد به طوری که به سختی بتواند به سوالات پاسخ دهد.خواب آلودگی شدید پس از تشنج نیز بسیار شایع است و بدن برای جبران انرژی از دست رفته به استراحت نیاز دارد.درد عضلانی در قسمت‌هایی از بدن که در حین تشنج دچار انقباض شده، ممکن است احساس شود. تجربه مکرر تشنج و ترس از تکرار آن میتواند منجر به اضطراب و افسردگی شود.در برخی موارد، حین تشنج ممکن است آسیب هایی مانند شکستگی استخوان، جراحت زبان یا لب وارد شود.در موارد شدید و طولانی مدت، تشنج ممکن است به سلول‌های مغزی آسیب وارد کند که در نهایت به عواقب جدی‌تری مانند اختلالات حافظه، مشکلات یادگیری شود. تکرار تشنج میتواند به وضعیتی به نام صرع منجر شود که نیاز به درمان طولانی مدت دارد.در موارد بسیار نادر، افراد مبتلا به صرع ممکن است به طور ناگهانی و بدون دلیل مشخص در حین خواب یا بیداری جان خود را از دست بدهند.
عوامل موثر بر عوارض ناشی از تشنج
نوع تشنج بر عوارض ناشی از آن تأثیر دارد. تشنج‌های عمومی معمولاً عوارض بیشتری نسبت به تشنج‌های جزئی دارند.همچنین تشنج‌های طولانی، عوارض شدیدتری به همراه دارند.برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند عفونت‌های مغزی، تومورها و اختلالات متابولیکی قادرند عوارض تشنج را تشدید کنند. در میان اقشار مختلف،کودکان و سالمندان نسبت به بزرگسالان عوارض بیشتری را تجربه می کنند.
تشنج در کودکان
تشنج در کودکان، به ویژه کودکان زیر ۵ سال، میتواند والدین را بسیار نگران کند. زمانی که فعالیت الکتریکی مغز به طور ناگهانی و غیرطبیعی افزایش یابد، باعث ایجاد علائمی مانند سفتی عضلات، حرکات تکراری و از دست دادن هوشیاری فرد میشود. دلایل تشنج در کودکان متنوع است و میتواند شامل تب بالا، عفونت‌های مغزی، ضربه به سر، اختلالات متابولیکی و برخی بیماری‌های ژنتیکی باشد. در برخی موارد، علت تشنج مشخص نمی‌شود. درمان تشنج به نوع تشنج، علت زمینه‌ای و شدت آن بستگی دارد و ممکن است شامل داروهای ضد تشنج، تغییر رژیم غذایی و در موارد خاص، جراحی باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب تشنج در کودکان بسیار مهم است تا از عوارض طولانی‌مدت آن جلوگیری شود.
راهکارهای کلی برای پیشگیری از تشنج
پیشگیری کامل از تشنج همیشه ممکن نیست، به خصوص در مواردی که علت زمینه‌ای آن یک بیماری ژنتیکی یا اختلال عصبی است. اما با رعایت برخی نکات و کنترل عوامل خطر، میتوان احتمال بروز تشنج را کاهش داد.
● کنترل بیماری‌های زمینه‌ای
اگر بیماری زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا یا بیماری‌های قلبی دارید، حتما به پزشک اطلاع دهید تا بیماری شما کنترل شود. عفونت‌های مغزی مانند مننژیت یا انسفالیت از جمله بیماری های زمینه ای هستند که می‌توانند باعث تشنج شوند، بنابراین درمان سریع و کامل این عفونت‌ها بسیار مهم است.
● جلوگیری از ضربه به سر
استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌سواری، موتورسواری و سایر ورزش‌های پرخطر راهکاری است که از آسیب‌های مغزی و در نتیجه تشنج جلوگیری می کند.
● اجتناب از مواد مخدر و الکل
مصرف مواد مخدر و الکل خطر تشنج را افزایش میدهد.بنابراین از مصرف آنها اجتناب کنید.
● کاهش استرس
استرس و اضطراب زیاد بر مغز تأثیر می گذارد و احتمال بروز تشنج را افزایش می دهد.
● خواب کافی
کمبود خواب یکی از عواملی است که باعث اختلال در عملکرد مغز و افزایش احتمال تشنج میشود بنابراین سعی کنید به اندازه کافی بخوابید.
گروه‌های پرخطر مانند زنان باردار به جهت پیشگیری از تشنج،باید بیماری‌های زمینه‌ای، را کنترل کنند و مراقبت‌های منظم دوران بارداری را انجام دهند و از استرس اجتناب کنند. در کودکان نیز که جز گروه های پر خطر محسوب می شوند، با انجام واکسیناسیون به موقع، درمان عفونت‌ها و جلوگیری از ضربه به سر می توان از تشنج پیشگیری کرد. بیمارانی که به صرع مبتلا هستند با مصرف منظم داروهای ضد تشنج ، اجتناب از محرک‌ها و رعایت دستورات پزشک می‌توانند به کنترل تشنج کمک کنند.