یکی از مهارت‌های اصلی و پایه در حوزه پزشکی و پرستاری، رگ‌گیری و سرم زدن است که برای تزریق دارو، خون و سایر مایعات به‌طور مستقیم به جریان خون بیمار انجام می‌شود.
این مهارت به‌دلیل اینکه با جان بیماران و تسریع روند بهبودی آنها ارتباط دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ بنابراین آموزش رگ گیری و سرم‌زدن به‌صورت اصولی باید انجام شود.
در این مقاله قصد داریم به‌صورت مفصل درباره سرم‌زدن و رگ‌گیری، عوارض جانبی و سایر نکات مربوط به آنها صحبت می‌کنیم.
مراحل رگ گیری و اتصال سرم
در گرفتن رگ و سرم‌زدن مانند هر اقدام پزشکی، شستشوی کامل دست‌ها با آب و صابون و ضدعفونی آنها ضروری‌ترین کار به شمار می‌رود؛ زیرا با پوست بیمار در ارتباط هستید و با این کار احتمال انتقال بیماری به حداقل می‌رسد.
در مرحله بعد باید وسایل مورد نیاز برای رگ‌گیری آماده شوند؛ این وسایل شامل سوزن و سرنگ یا آنژیوکت، الکل، پنبه استریل، گارو، دستکش استریل، باند، چسب، محلول ضدعفونی‌کننده، پایه سرم (در صورت نیاز) می‌شود.
بعد از آماده‌کردن وسایل، محل مناسب رگ‌گیری باید پیدا شود. رایج‌ترین محل‌های رگ‌گیری عبارت از پشت دست (ساعد یا مچ دست) و جلوی بازو (ناحیه داخلی آرنج) هستند.
وظیفه شما در این مرحله این است که بیمار را از مراحل رگ گیری آگاه کنید و از او بخواهید که آرام باشد و همکاری کند. در ادامه نحوه تزریق سرم با استفاده از الکل و پنبه استریل، محل رگ را به‌طور کامل ضدعفونی کنید و محل رگ را با انگشت اشاره خود لمس کرده تا ورید برجسته را حس کنید.
حالا سوزن را در زاویه 15 تا 30 درجه به داخل ورید وارد کنید و به‌آرامی خون را به داخل سرنگ یا آنژیوکت بکشید تا از ورود به سرخرگ مطمئن شوید. اگر خون به داخل سرنگ یا آنژیوکت کشیده شد، سوزن را ثابت نگه دارید و گارو را از بازوی بیمار باز کنید. در انتهای مراحل سرم وصل کردن، سوزن یا آنژیوکت را با استفاده از چسب یا نوار به پوست بیمار محکم کنید.
برای اتصال سرم ست سرم را به آنژیوکت وصل کنید و نرخ جریان سرم را با توجه به دستور پزشک تنظیم کنید. حتما محل رگ‌گیری را به‌طور مرتب از نظر علائم عفونت یا خونریزی بررسی کنید. همچنین درصورت مشاهده هرگونه عارضه جانبی، به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.
عوارض جانبی احتمالی در رگ گیری
آموزش رگ‌گیری و سرم‌زدن به سادگی مراحل بالا نیست و در برخی موارد ممکن است عوارض جانبی برای بیمار داشته باشد. برخی عوارض احتمالی رگ‌گیری شامل موارد زیر می‌شود:
- درد: ممکن است در هنگام رگ گیری یا بعد از آن، بیمار احساس درد خفیفی در محل رگ گیری داشته باشد.
- خونریزی: ممکن است در محل رگ‌گیری خونریزی مختصری رخ دهد.
- کبودی: ممکن است در محل رگ‌گیری کبودی ایجاد شود.
- عفونت: در صورت عدم رعایت بهداشت، ممکن است محل رگ‌گیری عفونت کند.
- هماتوم: ایجاد تجمع خون در زیر پوست در محل رگ‌گیری
درصورت بروز درد شدید در بیماری به هردلیل، تزریق آمپول کتورولاک می‌تواند کارساز باشد که تزریق آن باید با تجویز پزشک صورت گیرد.
موارد منع سرم زدن به دست
همیشه سرم‌زدن باعث بهبود بیماری نیست و در برخی موارد به هیچ عنوان نباید برای بیمار سرم تزریق شود؛ زیرا می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد. به‌طور مثال اگر بیمار به هر یک از اجزای محلول سرم مانند پروتئین‌ها، داروها یا مواد نگهدارنده آلرژی داشته باشد، سرم زدن می‌تواند منجر به واکنش‌های آلرژیک شدید مانند شوک آنافیلاکسی شود. درصورت کمبود شدید حجم خون، فرد کاندیدای خوبی برای سرم زدن نیست؛ زیرا این کار می‌تواند منجر به اضافه بار مایعات و ورم ریه شود.
در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی نیز سرم‌زدن می‌تواند به احتباس مایعات و ورم ریه کمک می‌کند که خطرناک است. کمک‌گرفتن از متخصص قلب در منزل می‌تواند از بروز مشکلات مربوط به این عضو مهم و حساس در بدن جلوگیری کند. علاوه‌بر آن، در بیماران کلیوی، سرم‌زدن می‌تواند خطر افزایش بار کلیوی و تشدید نارسایی کلیه را افزایش دهید.
نکات مهم در سرم‌زدن به کودکان
برای اینکه فرآیند سرم‌زدن به کودکان بدون تنش انجام شود، به مهارت ویژه‌ای نیاز است؛ زیرا ظرافت رگ‌ها و پوست آنها نیازمند دقت و ظرافت بیشتری نسبت به بزرگسالان است. قبل از سرم زدن به کودک به‌طور ملایم و با لحنی آرام صحبت کنید و به او توضیح دهید که چه اتفاقی قرار است رخ دهد. محلی را انتخاب کنید که آرامش و نور کافی داشته باشد. می‌توانید از اسباب‌بازی یا عروسک برای سرگرم‌کردن کودک و جلب‌توجه او استفاده کنید.
بعد از آماده‌کردن وسایل مورد نیاز برای رگ‌گیری و تزریق سرم ، دست‌های خود را بشویید. نکته‌ای که باید به آن دقت کنید این است که گرم کردن محل رگ با استفاده از حوله گرم یا کمپرس گرم می‌تواند به گشادشدن رگ‌ها و رگ‌گیری آسان‌تر کمک کند. در حین رگ‌گیری از سوزن و سرنگ یا آنژیوکت متناسب با سن و جثه کودک استفاده کنید؛ زیرا سوزن‌های بزرگ‌تر می‌توانند برای کودکان دردناک‌تر از حد معمول باشند و احتمال خونریزی را افزایش دهند.
بعد از اینکه محل رگ را به‌طور کامل ضدعفونی کردید با ملایمت و ظرافت سوزن را وارد رگ کنید. از حرکات ناگهانی و فشار زیاد خودداری کنید و به‌محض مشاهده خون در سرنگ یا آنژیوکت، سوزن را ثابت نگه دارید و گارو را از بازوی کودک باز کنید. محل رگ‌گیری را با فشار ملایم با پنبه استریل فشار دهید تا خونریزی متوقف شود. سوزن یا آنژیوکت را با استفاده از چسب یا نوار به پوست کودک محکم کنید.
میزان جریان سرم را با توجه به دستور پزشک تنظیم کرده و محل رگ‌گیری را به‌طور مرتب از نظر علائم عفونت یا خونریزی بررسی کنید و درصورت مشاهده هرگونه عارضه جانبی، به پزشک یا پرستار اطلاع دهید. درصورت ویزیت در منزل، احتمال بروز مشکلات و عوارض مختلف ناشی از سرم‌تراپی یا سایر خدمات درمانی کاهش پیدا می‌کند.
عوارض رگ گیری اشتباه
رگ‌گیری اقدام مهمی است که به مهارت ویژه‌ای نیاز دارد؛ زیرا رگ گیری اشتباه می‌تواند عوارض خطرناکی برای بیمار به همراه داشته باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:
- درد و خونریزی: ورود سوزن به طور نامناسب به رگ می‌تواند درد شدید و خونریزی در محل رگ گیری را به‌دنبال داشته باشد.
- کبودی: آسیب به بافت‌های اطراف رگ می‌تواند منجر به کبودی و تجمع خون در زیر پوست شود.
- عفونت: عدم رعایت بهداشت در هنگام رگ‌گیری می‌تواند زمینه را برای ورود میکروب و عفونت محل رگ‌گیری فراهم کند.
- آسیب عصبی: در موارد نادر، رگ‌گیری اشتباه می‌تواند به اعصاب مجاور رگ آسیب برساند که منجر به درد، بی حسی یا ضعف در ناحیه مربوطه می‌شود.
- شوک: اگر سوزن به طور تصادفی وارد شریان شود، می‌تواند منجر به اسپاسم عروقی، درد شدید و افت ناگهانی فشار خون (شوک) شود.
برای پیشگیری از عوارض رگ گیری اشتباه، عاقلانه‌ترین کار این است که به مراکز درمانی معتبر که دارای کادری حرفه ای و مسلط هستند مراجعه نموده و با خیال راحت از خدمات رگ گیری و سرم زدن بهره مند شوید.
به‌جز عوارض مربوط به نحوه سرم زدن، درصورت آسیب به مغز، می‌توانید از خدمات گرفتن نوار مغز در منزل استفاده کنید تا از هرگونه بیماری و مشکل جدی جلوگیری شود.
تزریق سرم در منزل مناسب چه افرادی است؟
وصل سرم در منزل می‌تواند برای افراد مختلفی که نیاز به دریافت سرم دارند، مفید باشد. بیماران صعب العلاجی که به‌طور مرتب نیاز به تزریق سرم دارند، مانند بیماران مبتلا به سرطان، می‌توانند از طریق تزریق سرم در منزل از دردسرها و خستگی‌های مراجعه به مراکز درمانی رهایی یابند. گروه بعدی بیماران مسن یا کم توان که جابجاشدن و رفتن به بیمارستان یا درمانگاه برایشان دشوار و طاقت‌فرساست، تزریق سرم در منزل می‌تواند کمک بزرگی به آنها باشد. افراد مبتلا به بیماری‌های عفونی نیز برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران می‌توانند سرم خود را در منزل دریافت کنند. همچنین اگر وصل سرم برای افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف در محیطی استریل و بهداشتی منزل انجام شود، خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد.
دلایل نیاز به سرم زدن
گاهی اوقات بیماران به‌دلیل بستری‌شدن در بیمارستان یا درمان یک بیماری به سرم زدن نیاز پیدا می‌کنند. بااینحال برخی دیگر از بیماران به‌دلیل داشتن یک بیماری حاد باید به‌صورت روزمره از سرم استفاده کنند. در ادامه به برخی از دلایل رایج برای سرم‌زدن اشاره می‌کنیم:
کم‌آبی بدن
تزریق سرم، به‌صورت مستقیم مایعات را به بدن می‌رساند؛ از همین رو یک روش کارآمد برای آبرسانی به بدن در طول جراحی، بیماری یا فعالیت بدنی است. در طول آموزش تزریق سرم گفته می‌شود که درصورت نیاز می‌توانید الکترولیت‌ها و ویتامین‌های مورد نیاز را به بدن بیمار منتقل کنید.
یکی از خطراتی که سالمندان را تهدید می‌کند، کم‌آبی بدن است؛ از همین رو با استخدام پرستار سالمند در منزل می‌توانید از خدمات لازم در این خصوص سریع‌تر و راحت‌تر استفاده کنید.
عفونت
اگر بدن بیمار به آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی مقاوم باشد یا به هردلیلی نتواند آنها را مصرف کند، سرم زدن می‌تواند یک راهکار جایگزین باشد. آنتی‌بیوتیک‌هایی که با استفاده از سرم وارد بدن بیمار می‌شوند، قوی‌تر و سریع‌تر عمل می‌کنند.
شیمی‌درمانی
رایج‌ترین روش درمان سرطان، از طریق شیمی‌درمانی است. دارو از طریق ورید بازو، دست یا قفسه سینه وارد جریان خون می‌شود تا سلول‌های سرطانی در سراسر بدن را از بین ببرد.
بیماری‌های خاص
در آموزش سرم زدن گفته می‌شود که از این روش درمان برای برخی از بیماری‌ها به‌جز سرطان، استفاده می‌شود. این بیماری‌های خودایمنی و مزمن شامل موارد زیر می‌شوند:
- روماتیسم مفصلی
- لوپوس
- نقرس
- اسکلروز چندگانه
- پسوریازیس
فنون رگ گیری در بیماران بد رگ
برخی از افراد به‌دلیل نازک‌بودن رگ‌ها، برای خون‌گیری یا سرم‌زدن با مشکل مواجه می‌شوند. آموزش سرم زدن با سوزن پروانه ای دقیقا برای همین افراد به متخصصان داده شده است. برای اینکه رگ این افراد را پیدا کنید، باید مراحل زیر را پشت سر بگذارید.
۱. پس از بررسی علت پیدا نشدن رگ برای سرم، قسمت مورد نظر را با استفاده از یک پد گرم‌کننده، گرم کنید. مراقب باشید، این گرم‌کردن باعث سوختن پوست بیمار و آزار او نشود.
۲. از بیمار بخواهید که مشت دست خود را بازوبسته کند. به این شکل، می‌توانید رگ را احساس کنید.
۳. درصورت نیاز می‌توانید از همکاران دیگر برای این کار کمک بگیرید.
۴. به بیمار اجازه دهید که ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت کند و بعد دوباره امتحان کنید.
۵. به بیمار مقداری آب بدهید و دوباره امتحان کنید. گاهی اوقات زمان تنها چیزی است که برای برطرف‌کردن این مشکل به شما کمک می‌کند.
سخن پایانی
در نهایت متخصصان و افراد مسئول برای سرم‌تراپی آموزش رگ گیری را به‌خوبی گذرانده‌اند. سرم‌تراپی می‌تواند برای درمان بیماری‌های مختلف یا رساندن آب لازم به بدن بیمار بسیار مفید باشد و جزئی از روند درمان محسوب شود. درصورتی‌که سرم‌زدن توسط افراد متخصص انجام شود، احتمال عوارض و مشکلات دیگر کاهش پیدا می‌کند. بااینحال کمک‌گرفتن از افراد متخصص در خانه، می‌تواند برای بیمار و همراهش زحمت و هزینه کمتری داشته باشد. به همین خاطر، از سرم زدن تا ویزیت متخصص ارتوپد در منزل توسط همراه طب انجام می‌شود تا خدمات درمانی، بهتر و سریع‌تر به بیمار برسد.